ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ » ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΑΡΧΥΤΑΣ Τάραντας 4ος αιώνας π.Χ.

Έλληνας επιστήμονας, φιλόσοφος και σημαντικός πυθαγόρειος μαθηματικός από τον Τάραντα της Νότιας Ιταλίας (άκμασε μεταξύ 400 και 350 π.Χ.). Χαρακτηρίζεται μερικές φορές και ως θεμελιωτής της μαθηματικής μηχανικής, αλλά και ως ο σημαντικότερος ίσως μελετητής της ακουστικής στην αρχαία Ελλάδα.
Συμμετείχε ενεργά στην πολιτική ζωή και οι συμπολίτες του τον θαύμαζαν τόσο για τις γνώσεις, το ήθος και τις προσωπικές του αρετές, ώστε τον εξέλεξαν επτά φορές στρατηγό (κυβερνήτη) του Τάραντα, παρόλο που ο νόμος δεν επέτρεπε την κατάληψη αυτού του αξιώματος για διάστημα μεγαλύτερο από ένα έτος. Για τη ζωή και τα συγγράμματά του έγραψαν πραγματείες ο Αριστοτέλης κι ο Αριστόξενος, ενώ ο Πλάτων, που ήταν στενός του φίλος, βρήκε στο πρόσωπο του Αρχύτα έναν υποστηρικτή όταν αντιμετώπιζε την εχθρότητα του Διονυσίου Β’ των Συρακουσών. Ο ίδιος ο Πλάτων χρησιμοποίησε πολλά από τις εργασίες του στα μαθηματικά και υπάρχουν ενδείξεις ότι και ο Ευκλείδης χρησιμοποίησε πολλά από τα αποτελέσματα του Αρχύτα στο Η’ βιβλίο των Στοιχείων. Τέλος, η παράδοση τον φέρει ως τον πρώτο αερομοντελιστή, αφού αναφέρεται ότι κατασκεύασε ένα ξύλινο περιστέρι, που πετούσε με τη βοήθεια πεπιεσμένου αέρα.

Ο Αρχύτας, που ανήκε στη δεύτερη γενιά των μαθητών του Πυθαγόρα, του Έλληνα φιλοσόφου που τόνισε τη σημασία των αριθμών για την ερμηνεία όλων των φαινομένων, προσπάθησε να συνδυάσει την εμπειρική παρατήρηση με την πυθαγόρεια θεωρία. Στη γεωμετρία έλυσε το πρόβλημα διπλασιασμού του κύβου (δήλιο πρόβλημα) χρησιμοποιώντας ημικυλίνδρια σε ένα τρισδιάστατο πρότυπο. Τα συμπεράσματά του σχετικά με τα συνεχή κλάσματα, που εκφράζονται ως α:β=β:γ=γ:δ, τα εφάρμοσε στη μουσική αρμονία.

Ο Αρχύτας πρέπει να συμμετείχε ουσιαστικά στις έρευνες των Πυθαγορείων γύρα από τη μέτρηση των διαστημάτων. Προσπάθησε να καθορίσει τις σχέσεις τους και στα τρία γένη της αρχαίας ελληνικής μουσικής.

Οι μαθητές του όχι μόνο γνώριζαν ότι οι σχέσεις των σύμφωνων διαστημάτων μπορούσαν να παρασταθούν αριθμητικά αλλά και συσχέτιζαν το τονικό ύψος με την ταχύτητα μιας παλμικής κίνησης στον αέρα: όσο μεγαλύτερη ήταν η ταχύτητα αυτή, τόσο οξύτερος και ο φθόγγος. Κατά το βυζαντινό Σχόλιο στα Αρμονικά του Πτολεμαίου, η διδασκαλία του Αρχύτα για τις σχέσεις των μουσικών φθόγγων μεταξύ τους βασιζόταν στην παρατήρηση ότι ο κοντός σωλήνας αυλού δίνει ήχο οξύτερο, και ο μακρύς βαθύτερο. Κατ’ άλλη εκδοχή, οι απόψεις του Αρχύτα για τη σχέση των διαστημάτων στον αυλό επηρέασαν και τον Νικόμαχο στα Αρμονικά του.

  Η φήμη του Αρχύτα ως επιστήμονα και μαθηματικού οφείλεται κυρίως στα επιτεύγματά του στη γεωμετρία, την ακουστική και τη θεωρία της μουσικής και όχι στις εξαιρετικά ιδεαλιστικές ερμηνείες του για τις ανθρώπινες σχέσεις και τη φύση της κοινωνίας σύμφωνα με την πυθαγόρεια θεωρία των αριθμών.                                               

Η γενναιότητα κατά τον Αριστοτέλη                                  

Ο γενναίος καθορίζεται με βάση τον ανθρώπινο φόβο και το ανθρώπινο θάρρος δηλαδή αν κάποιος δείχνει θάρρος εκεί που οι περισσότεροι ή όλοι φοβούνται, είναι τότε γενναίος. Επίσης επειδή το θεωρεί καλό και μπορεί να ενεργεί έτσι ακόμα κι αν δεν είναι κανένας παρών.

Δεν πρέπει να χαρακτηρίσουμε γενναίο εκείνον που έχει θάρρος χάρη στην πείρα του όπως οι επαγγελματίες στρατιώτες γιατί χάρη στην πείρα τους ξέρουν ότι σε τούτο τον τόπο ή ή τον χρόνο ή κάτω απ “τις συγκεκριμένες συνθήκες δεν μπορούν να πάθουν κακό. Επίσης ούτε, και όσοι δεν έχουν πείρα σχετικά με τις ενδεχόμενες συνέπειες, πρέπει να χαρακτηριστούν γενναίοι γιατί είναι απελευθερωμένοι από τον φόβο της απειρίας τους.

Υπάρχουν κι εκείνοι που θεωρούνται γενναίοι εξ αιτίας των παθών τους όπως οι ερωτευμένοι ή οι θρησκευόμενοι. Ούτε αυτούς τους λέμε γενναίους, διότι αν τους στερήσουμε το πάθος τους, παύουν να είναι γενναίοι.

Ούτε είναι ανδρεία όταν οι άνθρωποι υπομένουν τον κίνδυνο από ντροπή μπροστά στους συμπολίτες τους.

Όχι πως η ανδρεία εμφανίζεται σε κάποιον χωρίς καθόλου πάθος και ορμή. Αλλά η ορμή πρέπει να προέρχεται από τη λογική και να κατευθύνεται προς το καλό. Όποιος λοιπόν ωθείται από λογική ορμή και αντιμετωπίζει τον κίνδυνο για χάρη του καλού, είναι γενναίος.

Δε σημαίνει όμως επειδή δείχνει πάθος και ορμή την ώρα της ανδρείας πράξης, ότι ο γενναίος άνθρωπος δεν φοβάται καθόλου.

Γιατί δεν είναι γενναίος ένας άνθρωπος που δεν φοβάται τίποτα.

Τότε και οι πέτρες και τα άλλα άψυχα θα ήταν γενναία.

Είναι αναγκαίο να αντιμετωπίζει τον κίνδυνο, παρά το ότι νιώθει τον φόβο διαφορετικά, αν τον αντιμετωπίζει χωρίς να νιώθει φόβο, δεν είναι γενναίος.»

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ – ΜΕΓΑΛΑ ΗΘΙΚΑ

ΞΕΝΟΦΑΝΗΣ Ο ΚΟΛΟΦΩΝΙΟΣ Κολοφώνα 6ος αιώνας π.Χ.                                                                

Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος ιδρυτής της Ελεατικής σχολής. Γεννήθηκε την Τρίτη ή την τέταρτη δεκαετηρίδα του 6ου π.Χ. αιώνα στην Κολοφώνα. Όταν οι Πέρσες κατέκτησαν την Ιωνία, στα 546, εκπατρίσθηκε και επί πολλά έτη περιερχόταν στις ελληνικές πόλεις σαν ποιητής και ραψωδός, για να εγκατασταθεί, τέλος, στην Ελέα, αποικία που ίδρυσαν στη Μεγάλη Ελλάδα οι πρόσφυγες της Ιωνίας. Το φιλοσοφικό του έργο κατεστράφη, και μόνο από μερικά λείψανα του έργου του «Περί φύσεως», διδακτικού έπους, και τις μαρτυρίες του Αριστοτέλη, Θεοφράστου κ.α., γνωρίζουμε τι πίστευε. Ο Ξενοφάνης μεταφέροντας τη φιλοσοφία από την Ανατολή στη Δύση, προσέδωσε σ’ αυτήν καθαρά θρησκευτική χροιά/ τολμηρός ελεγκτής της πολυθεϊστικής θρησκείας των Ελλήνων, ύψωσε φωνή εναντίον της, και καταφέρθηκε με δριμύτητα κατά των κοσμογονικών προλήψεων και των ηθικών αρχών της ελληνικής Μυθολογίας.

Ο Ξενοφάνης αγανακτούσε κυρίως και σάρκαζε για το λόγο ότι η Μυθολογία είχε πλάσει ένα πλήθος από θεούς ανθρωπόμορφους, με όλα τα πάθη και τα ελαττώματα των θνητών. Ότι ο Θεός είναι ένας και αυτός είναι όλος όμμα, όλος ους, όλος νους, και άρχει άσκοπα με την ίδια του τη διάνοια. Όντας αναλλοίωτος και ακίνητος, δεν έχει ανάγκη να μεταναστεύσει από τόπο σε τόπο για να εκτελεί τα θελήματά του. Είναι πανταχού παρών. Η μόνη αυτή θεότητα του Ξενοφάνη εναρμονίζεται με το Σύμπαν, οπότε ο μονοθεϊσμός του είναι ταυτόχρονα και πανθεϊσμός.                                                                                                                                                    

ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ Ο ΑΒΔΗΡΙΤΗΣ Άβδηρα 470 ή 460 – περ. 370 π.Χ.                                                             Μέγας φιλόσοφος της αρχαιότητος. Ο πρώτος που επινόησε την ατομική θεωρία, ή την δέχτηκε από το δάσκαλό του Λεύκιππο, για να τη διαμορφώσει και να την επεκτείνει σε όλα τα φυσικά φαινόμενα, θεμελιώνοντας τη θεωρία επιστημονικά, και ανοίγοντας τις πύλες στις Φυσικές επιστήμες. Γεννήθηκε στα Άβδηρα από πλουσιότατο πατέρα. Το μερίδιο της πατρικής περιουσίας (100 τάλαντα, ποσό τεράστιο), το δαπάνησε σε μακρά ταξίδια, για να ικανοποιήσει την επιστημονική του περιέργεια. Επεσκέφθη, ανάμεσα στις άλλες χώρες, την Αίγυπτο, τη Βαβυλωνία, την Αραβία, την Αιθιοπία. Έμεινε αρκετό χρονικό διάστημα στην Αθήνα, όπου μάλιστα άκουσε το Σωκράτη να συζητά, δίχως όμως να έλθει σε γνωριμία με αυτόν. Δεν ήταν καθόλου φιλόδοξος και προτιμούσε το «λάθε βιώσας». Λέγει ο ίδιο. «Ήλθον γαρ, φησίν, εις Αθήνας και ου τις με έγνωκεν». Επέστρεψε στα Άβδηρα, όπου έζησε βίο ερημίτη, συγγράφοντας, ερευνώντας και διδάσκοντας. Ήταν τόσο δυνατός ο έρωτάς του στην επιστημονική έρευνα, ώστε έλεγε ότι προτιμούσε να βρει μια «αιτιολογία» (δηλαδή την επιστημονική εξήγηση ενός φαινομένου), παρά να του δινόταν ο θρόνος του βασιλείου της Περσίας.

Τα συγγράμματά του τα έγραψε στην ιωνική διάλεκτο, και περιλαμβάνουν όλους τους κλάδους της ανθρώπινης γνώσης: μαθηματικά, φυσική, ιατρική, γεωπονία, ηθική, ποίηση, μουσική, ζωγραφική, γραμματική, αισθητική, φωνητική και πολεμική τέχνη. Ο Δημόκριτος υπεστήριξε ότι το «ον» (το σύμπαν), είναι μεν αιώνιο, αναλλοίωτο και άφθαρτο, ωστόσο δεν είναι «απλούν» όπως πίστευαν οι Ελεάτες φιλόσοφοι, αλλά «πολλαπλούν». Αφού, κατά τον Δημόκριτο, το ον είναι πολλαπλούν, σύγκειται δηλαδή από απειροελάχιστα τεμάχια ύλης (τα άτομα) που είναι αιώνια, άφθαρτα, αναλλοίωτα και αδιάσπαστα, πρέπει αναγκαστικά αυτά να έλθουν σε σχέση προς άλληλα, για να γεννηθεί εκείνο που ονομάζουμε κίνηση.

Τα άπειρα σε αριθμό και σε σχήμα άτομα στροβιλίζονται στο άπειρο, όπως η σκόνη στον αέρα και, καθώς συνωθούνται, σχηματίζουν απείρους κόσμους, (τον «Μέγα Διάκοσμο»), σ’ ένα από τους οποίους ανήκει και η Γη. Τα πάντα γίνονται κατά μηχανική αναγκαιότητα. Ο Δημόκριτος δίνει σαφή εξήγηση της γεννήσεως των αστερισμών και υποστηρίζει, ακόμα, πως και η ψυχή αποτελείται από λεία, λεπτά και στρογγυλά άτομα, που το σώμα τα εισπνέει από τον αέρα, δίνοντας έτσι και στον ψυχικό βίο καθαρά υλιστική και μηχανική λειτουργία. Από τα «Ηθικά» του περισώθηκαν 230 αποσπάσματα, τα περισσότερα αποφθέγματα. Μόλις μετά δύο χιλιετηρίδες, ο Βάκων και ο Γκασσαντί, ανέσυραν το γίγαντα Δημόκριτο στην επιφάνεια, και μόνο κατά τον ΙΘ’ αιώνα, κατανοήθηκε η υψίστη σημασία της φιλοσοφίας του, η οποία οδήγησε στην ερμηνεία των νόμων του ήχου, του φωτός, της θερμότητας, καθώς και στις χημικές και φυσικές μεταβολές (διάσπαση ατόμου) σε ευρύτατη έκταση. Επί Σωκράτους, η αναζήτηση των φυσικών νόμων για την ερμηνεία και την κατανόηση του όντος, έληξε, για να αναπτυχθεί η φιλοσοφία «της χρήσιμης αρετής» και η πολιτική φιλοσοφία, όπως ο ίδιος ο Δημόκριτος έλεγε.

Ο βίος του σοφού Αβδηρίτη περιβάλλεται από την αχλή του θρύλου και του μυστηρίου, πολλά δε θαυμάσια αναφέρονται, γύρω από τα τελευταία ιδίως χρόνια της ζωής του, από διαφόρους συγγραφείς, όπως η συνάντησή του με τον Ιπποκράτη και ο διάλογος που έλαβε χώρα μεταξύ τους. Όμως, τη γνησιότητα όλων αυτών των βιογραφικών στοιχείων, την αμφισβητεί η κριτική. Πάντως, ένα από τα γνωρίσματα του Δημόκριτου που δεν αμφισβητείται, είναι ότι γελούσε πολύ, και κάθε στιγμή, βλέποντας πόσο μηδαμινά και αστεία ήταν όλα τα σοβαρά και σπουδαία των ανθρώπων, μπροστά στο μεγαλείο του Κόσμου. Γι’ αυτό και ονομάσθηκε «Γελασίνος». Και, ακόμα, ότι οι Αβδηρίτες τον λάτρεψαν σαν θεό και, ύστερα από το θάνατό του, του έστησαν χάλκινο ανδριάντα. Πέθανε σε βαθύτατο γήρας.

ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ Σάμος περ. 342 – 271 π.Χ                    

Γεννήθηκε στη Σάμο από γονείς Αθηναίους κληρούχους. Διακεκριμένος φιλόσοφος, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και ίδρυσε δική του σχολή. Επρέσβευε ότι η μόνη αρχή των πραγμάτων είναι η ύλη. Έξω απ’ αυτήν δεν υπάρχει παρά μόνο το κενόν. Σύμφωνα με την υλιστική αυτή θεωρία του το μόνο απόλυτο αγαθό είναι η «ηδονή», όχι όμως η στιγμιαία, αλλά η διαρκής, το μόνο δε απόλυτο κακό η «αλγηδών». Ο πόνος, δηλαδή, και η χαρά είναι οι δύο πόλοι, γύρω από τους οποίους περιστρέφεται εναλλασσόμενος ο βίος των θνητών. Για το λόγο αυτό οι πνευματικές ηδονές πρέπει να προτιμώνται από τις σωματικές. Είναι διαρκέστερες και εκλεκτές.                              

ΘΑΛΗΣ Ο ΜΙΛΗΣΙΟΣ Μίλητος περ. 640 – περ. 546 π.Χ.                                                                                      

Ένας από τους Επτά Σοφούς της Αρχαίας Ελλάδος. Πλούτισε με την εμπορία του αλατιού, ταξίδεψε στην Αίγυπτο, απ’ όπου εισήγαγε στην πατρίδα τη χρήση των λεγόμενων Αιγυπτιακών κλασμάτων, ήτοι των εχόντων αριθμητική μονάδα. Καταμέτρησε το ύψος των μεγάλων αιγυπτιακών πυραμίδων από τη σκιά τους και καθόρισε ως αιτία των πλημμυρών του Νείλου τις ετήσιες. Ανακάλυψε την έλξη των ελαφρών σωμάτων από το ήλεκτρο. Προείπε την έκλειψη ηλίου της 28 Μαΐου 585 π.Χ. και θεωρείται ο ιδρυτής της Θεωρητικής Γεωμετρίας. Σαν αρχή του «παντός» έπαιρνε το νερό.                                                                                                                               

ΣΟΛΩΝ Ο ΑΘΗΝΑΙΟΣ Αθήνα περ. 640 – περ. 560 π.Χ.                                                                                   

Μέγας Αθηναίος νομοθέτης, φιλόσοφος και ποιητής. Ανήκε σε πλούσια και αριστοκρατική οικογένεια του γένους των Κοδριδών και είχε πατέρα τον Εξηκεστίδη. Όταν έχασε την περιουσία του, στράφηκε προς το εμπόριο και γι’ αυτό ταξίδεψε στην Αίγυπτο και στη Μικρά Ασία. Από παιδί εκπαιδεύθηκε και ανατράφηκε αρμονικά. Επωφελήθηκε των δεκαετών ταξιδιών του, για να μελετήσει ξένους πολιτισμούς και νόμους, καθώς και τον πολιτικοοικονομικό βίο άλλων χωρών. Τα αποκτηθέντα εφόδια αυτά, όταν ήλθε η κατάλληλη στιγμή, τα χρησιμοποίησε αποτελεσματικά για την κοινωνική και οικονομική ανόρθωση της πατρίδας του, για να αναδειχθεί ο σπουδαιότερος άνδρας της εποχής του.

Την εμπιστοσύνη του κοινού την κέρδισε πρώτα σαν ποιητής, επηρεάζοντας με τους φλογερούς του στίχους την αθηναϊκή δημόσια γνώμη, συμβουλεύοντας, ενθαρρύνοντας και ενθουσιάζοντας τους Αθηναίους. Αφού διέγνωσε ότι η κακοδαιμονία των Αθηνών και οι έριδες, δεν ήταν άλλο παρά αγώνας τάξεων, και υποσχέθηκε μέσα στα ποιήματά του τη θεραπεία του κακού, εξελέγη στα 594 π.Χ. άρχων με απεριόριστη εξουσία, για να θεραπεύσει τις κοινωνικές πληγές από τις οποίες έπασχε η πόλη επέτυχε με μια δικαιότερη νομοθεσία να εξισώσει σχεδόν τις τάξεις και να ανακουφίσει τους καταπιεζόμενους πολίτες, με την ελάφρωση των χρεών, την απελευθέρωση των δούλων, την άρση υποθηκών σε κτήματα, την απαγόρευση της προσωπικής δουλείας του οφειλέτου και της οικογενείας του, τη βελτίωση των όρων δανεισμού κ.α. Επί πλέον εφήρμοσε και νομισματική μεταρρύθμιση και άλλες πολλές δικονομικές μεταρρυθμίσεις.

Ο Σόλων κατατάσσεται μεταξύ των Επτά Σοφών της αρχαίας Ελλάδος.                                                                    

ΧΙΛΩΝ Ο ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΟΣ Σπάρτη 6ος αιώνας π.Χ.                                                                            Ένας από τους Επτά σοφούς της αρχαιότητος, υιός του Δαμαγέτου, που έζησε κατά τον έκτο αιώνα π.Χ. Στα 566 διετέλεσε έφορος, για ν’ ανυψώσει την ισχύ αυτού του αξιώματος. Ίσως σ’ αυτόν οφείλονται τα δύο περίφημα αποφθέγματα «Γνώθι σ’ αυτόν» και «Μηδέν άγαν», που ήσαν σκαλισμένα πάνω στον τοίχο του ναού του Απόλλωνος στους Δελφούς. Η παράδοση λέγει ότι πέθανε από χαρά, όταν αγκάλιασε το υιό του Ολυμπιονίκη. Από τα αποφθέγματά του λίγα διασώθηκαν, μια μικρή δε συλλογή είδε το φως μόλις στις αρχές του περασμένου αιώνα.